Neda Irani
A Skeptic's ViewWednesday, March 23, 2011
تقدیم به استاد ایرج افشار
اولین قسمت کنفرانس دو روزه: "پلی میان مناطق جهان: اتصال ترکها" روزهای ۲۵-۲۶ فوریه در دانشگاه ویرجینیا شهر شارلوتسویل نیم نگاهی هم به تاریخ ایرانیان آذری و همینطور دوران صفوی داشت. در اینجا شرح مختصری می نویسم از این کنفرانس که متاسفانه هیچیک از اعضای دپارتمان مطالعات خاورمیانه از جمله رئیس محترم آن خانم دکترفرزانه میلانی و دیگر اساتید ایرانی در آن شرکت نکردند. اولین سخنران روز جمعه پروفسور استفان دل (STEPHEN DALE) کتابی تازه نوشته است به نام " امپراتوری مسلمان عثمانی، صفویه، و مغولها". پروفسور دل عمده سخنرانی خود را بر شخصیت ﻇﻬﻴﺮ ﺍﻟﺪﻳﻦ محمد بابر استوار کرده بود و از طریق یاداشتهای بجا مانده از او تلاش میکرد دریچه ای بر گوشه های تاریکی از تاریخ ایرانیان و ترکان بگشاید. دل ابتدا سخنانی چند درباره عمامه شناسی (TURBANOLOGY) از دیدگاه بابر گفت که عمامه های مختلف با اندازه های متفاوت برای مجالس مختلف استفاده
میشده است.
بابر می نویسد پدرش که مرید شیخی صوفی بود وقتی قاضی شد در مجلس قضاوت عمامه ای بزرگ بر سر می گذاشت تا ابهتش را به خلق الله نشان بدهد و عدالت بسیار می کرد. (دل توضیح داد که "عدالت" کلمه ای است که ریشه ساسانی دارد و از زبان ساسانی وارد فارسی، عربی و ترکی شده است.) پدر بابر اما در خانه شیرشکری بر سر داشت چون نیازی به ابهت نداشت. بابر صفحات متعددی درباره عمامه می نویسد و توضیح می دهد که روستائیان اغلب کلاه (CAP) بر سر می گذاردند و عمامه نمی گذارند. استاد دل در اینجا البته روستائی را معادل کلمه (UNSOPHISTICATED) تعریف کرد. تاریخچه پوشش اجباری (DRESS CODE) در ایران مقوله ای است که به دوره رضا شاه و خمینی ختم نمی شود و بطور مشخص در دوران ساسانیان و صفویان هم دیده می شود.
اما بزرگی امپراتوری به اندازه عمامه ها ختم نمی شد ایران در دوران غزنویان ۲۳ میلیون نفر جمیعت داشت اما سراسر امپراتوری مغول حدود ۱۰۰ میلیون نفر بود.
در ۱۲ سال تحصیلات جمهوری اسلامی هرگز نمی دانستم که خواجه رشیدالدین فضل الله یهودی بود و بعد سنی شد و پس از آن ترک شد. یعنی در انتهای امر سیاسی اش نوشت خود را بیش از هر چیز ترک میداند. اما این افتخار ترک بودن به دوره صفوی که رسید چندان دیر نپایید قزلباشان که عمامه شیعی داشتند چندان بر ترک بودن خود تاکیدی نکردند یا زمان شاه عباس که خود به زبان ترکی مسلط بود. البته نیک می دانیم که سلسله قاجار هم هرگز تاکیدی بر ماهیت ترکی خود نکردند.
دل که عاشق فرهنگ ایرانی است و باستایش بسیار از ایرانیان سخن می گفت اضافه کرد که ترکهای آناتولی ممکن است در یک مرحله اکثریت جمیعت ایران را تشکیل می دادند. در این زمان بود که کلمه "ترک ترک" (turk Turk) جانشین کلمه بربر شد. اما زمانی بود که کلمه ترک اصلا در زبان رایج نبود. در اینجا دل با اشاره به رساله پروفسور ثریا فاروقی (SURAIYA FAROQHI) که خود در سالن حضور داشت گفت فاروقی در مقاله اش در دانشنامه کمبریج حتی یک بار از کلمه ترک در مقاله ای که سراسر راجع به ترکان است استفاده نمی کند و معترف است که سلطان سلیم عثمانی تمام شعرهایش را به فارسی می سرود.
خوب سوالی که در اینجا مطرح میشود این است آیا "هویت ترک" و "ایرانی" در این زمان مفهومی دشت؟ دل به ضرس قاطع می گوید: بلی. (توجه داشته باشد که این نظر بسیار "جدل آمیز" است و مثلا آن لامپتون قویا این نظریه را رد می کند.) خوب، کلمه ترک از کجا می اید؟ احتمالا از کلمه چینی ترک به معنی غارتگر. اما ابوسهل مسیحی جرجانی می گوید: در سرزمین ما از همه نژادی زندگی می کنند. پس این همه کیستند؟ و پیچده گی امر از کجا آغاز می شود؟ شاید از زمانی که یکی خاقان های مغول تصمیم گرفت مسلمان شود و تمام مغول ها را آزاد گذاشت که مسلمان نشوند به این شرک که یک میخ توی مغزشان بکوبند. اما برخلاف این چهره خشن صوفیان مسلمان بودند که نقش مهمی در تغییر مذهب اینان داشتند.
پروفسور دل که بارها به ایران سفر کرده گفت: در زمان عثمانی ترکهایی که در ایران مسلمان شدند سنی حنفی شدند.البته مغولها هم شیعیان را استخدام می کردند همینطور هندی های غیر مسلمان را. اما پیش از شیعیان صفوی این سربدران بودند که بدنبال بنیان گزاری حکومت شیعه بودند و به لبنان رفتند و از لبنان آخوند شیعه آوردند. زمین مازندران برای مذاهب گوناگون بسیار حاصل خیر بوده و برای صفویان نقشبندیان مثل تروتسکیستها بودند. یعنی از خود صفویان هم چپ تر بوند. عبدالرحمن جامی را صفویان فتنه گر و کافر می دانستند. صفویان سیاست اقتصادی خوبی هم نداشتند و بوروکراتهای ایرانی هر نوع تجارت با عثمانی را ممنوع کرده و باعث رواج تجارت غیر قانونی مس و دیگر چیزها شدند.
در انتها وقتی من از دل سؤال کردم که آیا زبان آذری را زبانی ترکی می داند. گفت از نظر گرامر، زبانشناسی و ترکیب (synthetically , grammatical, linguistically) بدون شک زبانی است ترکی و نظر کسروی مخدوش است.
posted by Pouyan Irajzadeh # 10:59 AM 
Archives
08/01/2008 - 09/01/2008 07/01/2009 - 08/01/2009 08/01/2009 - 09/01/2009 09/01/2009 - 10/01/2009 03/01/2010 - 04/01/2010 05/01/2010 - 06/01/2010 01/01/2011 - 02/01/2011 02/01/2011 - 03/01/2011 03/01/2011 - 04/01/2011 04/01/2011 - 05/01/2011 05/01/2011 - 06/01/2011 02/01/2012 - 03/01/2012 05/01/2012 - 06/01/2012 03/01/2014 - 04/01/2014 01/01/2017 - 02/01/2017 08/01/2018 - 09/01/2018 09/01/2018 - 10/01/2018 03/01/2024 - 04/01/2024
Subscribe to Posts [Atom]
